Backpacken

Mocht je als bijna-of-net-geen-tiener-meer het idee hebben een tussenjaartje in te lassen en met je backpack (die waarschijnlijk geen echte backpack is maar een stevige Samsonite met een degelijk slot erop) naar de andere kant van de wereld te vertrekken, dan doe je in feite niks nieuws. Vierhonderd jaar geleden deed men dat namelijk ook al. Natuurlijk was het alleen aan de zonen voorbehouden en als je vader bakker was dan ging je niet hoor, je moest wel een beetje van leuke komaf zijn. Daarbij, alles ging te paard of met de (zeil)boot dus Australië zat er ook niet echt in. Het hele gebeuren heette destijds geen backpacken of een tussenjaar, nee, het heette heel deftig een Grand Tour en het was zeer gebruikelijk voor jonge, welgestelde jongemannen dat ze zo'n educatiereis -zoals het ook wel genoemd werd/wordt- maakten, waarbij educatie een heel ruim begrip is.

Johan en zijn broer Cornelis kwamen uit een goede regentenfamilie waar niet van de gebaande paden voor de welgestelde jeugd werd afgeweken en dus ze gingen ook. Na hun studie vertrokken ze om twee jaar lang door Frankrijk en Engeland te 'zwerven'. Samen met Italië en Zwitserland waren dat wel zo'n beetje de places to be tijdens je grand tour. De Vrienden van De Witt, de vereniging die zich al enkele jaren inspant de herinnering aan de mannen levend te houden organiseerde een bijeenkomst die specifiek over de Grand Tour van de mannen ging. Dankzij de bijna minutieuze verslaglegging door Johan, wat gebruikelijk was te doen, is praktisch de hele route bekend evenals wat ze zoal beleefden, althans het gedeelte wat met goed fatsoen thuis gemeld kon worden natuurlijk. Voor de goede tussen de regels doorlezer is snel duidelijk dat enig promiscue gedrag ook de zeventiende eeuwse jongeling niet vreemd was. Een aantal mensen heeft zich ingespannen de hele tour van de mannen in te voeren op Google Maps en de punaises op de route daarnaast ook nog te voorzien van illustratief beeldmateriaal, data en dagboeknotities. De tool is klaar en wordt o.a. vandaag gepresenteerd. Voor mij als ongeschoolde hobbyhistoricus die totaal niet overweg kan met Oud-Hollandsch schrift eindelijk de mogelijkheid om ook eens door die geschriften van Johan te grasduinen én te begrijpen wat ik lees en zie. Daar wil ik graag bij zijn natuurlijk.

Nou goed, het vergt wat passen en meten om de gebruikelijke, drukke zaterdagplanning in mijn huishouden in goede banen te leiden maar met wat slim plannen, boodschappen bestellen en oppashulp kon ik er toch weer bij zijn. Voelde ik me de vorige keer nog ietwat bezwaard een plekje bezet te houden tijdens zo'n lezing, nu toog ik al iets zelfverzekerder naar ditmaal het Dordrechts Museum. Thuiswedstrijdje. Ik heb me bovendien onlangs officieel aangesloten bij de Vrienden die door mijn hedendaagse vrienden met een tikkeltje sarcasme de Johan de Witt fanclub genoemd wordt. Voor de zekerheid oefen ik toch nog even mijn wat ik daar doe argumenten. Ik ben iets te vroeg wat me niet slecht uitkomt want ik heb nog wat berichtjes af te handelen en moet nog een verjaardagskaartje schrijven. Ik kan zelfs nog even rondsnuffelen in de museumwinkel.

Net voor we de zaal ingaan waar ik hoop weer vier eeuwen terug in de tijd meegenomen te worden kan ik Ben Corino nog de hand schudden. Ben heeft op de Dordrechtse radio een ochtendprogramma dat hij vernoemd heeft naar de gebroeders; Studio De Witt, en is derhalve dan ook een bevlogen pleitbezorger van de geschiedenis De Witt. Voorafgaand aan de hoofdsprekers krijgt hij kort het woord om te vertellen over zijn eigen interesse en hoe het zo gekomen is. Daarbij stipt hij de weinig eervolle stadsmeubilair-status van het grote standbeeld op de Visbrug in Dordrecht aan. Hoe hij constateerde dat het beeld eigenlijk zo geïntegreerd is in het hedendaagse stadsbeeld dat het misschien zijn zeggingskracht verloren heeft in de Dordtse belevingswereld. Lange tijd was er een ijssalon schuin tegenover het standbeeld waar ik graag kwam met mijn nog kleine jongens en wij aten dan regelmatig ons ijs, gezeten aan de voeten van de heren. En we waren niet de enigen. Menig kind heb ik via de sokkel, over de schoen van Cornelis, zich vasthoudend aan zijn bronzen been het beeld zien beklimmen om zich daarna te verstoppen achter de broers. Ik stond er nooit zo bij stil, laat staan dat deze kleine alpinisten enig benul hadden aan wiens been zij zich vastgrepen. Achter welke mantel zij zich verschuilden. Ik joeg mijn eigen jongens graag de stuipen op het lijf door ze te plagen met het verhaal dat op het bordje bij het beeld staat over de broers die bij nacht en ontij van plaats wisselen. Ben is als een dieseltreintje bezig om meer bewustwording te creëren in de stad over Johan en Cornelis de Witt en dat begint zich langzaam maar zeker uit te betalen. De mannen zijn trouwens onlangs of worden binnenkort, dat weet ik niet precies, helemaal schoongemaakt. Dat zal ze goed doen, dat de bronzen wangen weer mogen blozen.

Jean-Marc van Tol onderhoudt ons als eerste over een grote reis die nog niet tot de officiële Grand Tour behoorde*. Omdat vader De Witt deel uitmaakt van een diplomatieke missie naar Zweden en Denemarken krijgen 'de jongens', zoals Jean-Marc ze liefkozend noemt, al eerder de kans om hun neus eens buiten de landsgrenzen te steken; ze mogen met pa mee. Na een lange en grillige bootreis, die voor de zeezieke Johan niet erg aangenaam geweest moet zijn, arriveren ze in Zweden alwaar ze na enkele politieke omzwervingen kennis maken met de moderne Zweedse cultuur en de jeugdige bolleboos-vorstin Christina. Ze verblijven er een hele poos terwijl de grote heren bezig zijn Zweden te overtuigen zich koest te houden in de zogenaamde dertigjarige oorlog, Nederland heeft er om diverse redenen belang bij dat het zeegat veilig blijft. Uiteindelijk verlaat een gedeelte van het reisgezelschap het hoge Noorden en gaat op huis aan, Johan en Cornelis vertrekken ook.Vader Jacob blijft in Zweden om daar de boel bij elkaar te houden, de andere diplomaten moeten naar Den Haag om afspraken af te tikken met Hollandse bestuurders. Waarom de broers ook op dat moment weggaan staat nergens beschreven maar bekend is wel dat het thuis niet goed gaat met de gezondheid van moeder De Witt**. Het is aannemelijk dat de broers daarom voortijdig terugreizen. Door weersomstandigheden 'landt' de overtocht per boot op een andere plek dan vooraf de bedoeling was, wat we nu kennen als de uiterste Noord-Oostelijke kust van Duitsland/Polen is waar de groep aan land gaat. Daarvandaan zal de reis te paard en rijtuig over land verdergaan naar Nederland. Het is een barre tocht, dat komt door de tijd van het jaar; december, maar meer nog en vooral omdat de optocht zich door oorlogsgebied verplaatst. Ze zijn van dichtbij en landurig getuige van de verschrikkingen die het land en de inwoners moeten ondergaan door het jarenlange strijdgewoel. Bezien met wat psychologie van de koude grond is het niet moeilijk je voor te stellen dat dit de jonge, beïnvloedbare Johan in vele opzichten tekent en vormt waardoor hij o.a. in zijn latere loopbaan als raadpensionaris steeds alles zal doen om conflicten of erger nog, oorlog, te voorkomen door te blijven praten en onderhandelen. En zo is dat eigenlijk een stuk geschiedenis in de geschiedenis die laat zien waarom geschiedenis zo goed helpt om te begrijpen waarom dingen later gaan zoals ze gaan.

*De reis naar Zweden is echter ook gedigitaliseerd in de Google-omgeving.

**Als we af moeten gaan op de geregistreerde datum waarop de hoge heren aankwamen in Den Haag waren Johan en Cornelis te laat om afscheid van hun moeder te kunnen nemen. Echter spreekt Jean-Marc uit wat ik al hoopte sinds ik erover las; namelijk dat het mogelijk is dat ze zich afgescheiden hebben van de groep en op een drafje richting Dordt zijn doorgereden en wél op tijd waren om hun moeder nog eenmaal gedag te kunnen zeggen.

Alan Moss, historisch letterkundige en onderzoeker aan de Nijmeegse universiteit (god wat moet dat goed staan op een visitekaartje, zei zij met gepaste jaloezie...) komt ons vertellen over Grand Tours in het algemeen en die van de broers De Witt in het bijzonder, natuurlijk. Met zijn geruststellende stemgeluid en gepast volume sust hij mijn buurman in slaap. Het begint ook eindelijk ietsje warmer te worden in de zaal waar de temperatuur eerder nog op een zeer waakzaam niveau lag. Alan onderwijst ons, zeker niet op slaapverwekkende wijze, over de reisgebruiken en praktische zaken maar heeft ook de lachers op zijn hand als hij de financiën van de gebroeders en tijdgenoten doorneemt met ons. Zo leren we dat Johan en Cornelis ondanks hun zuinige Hollanderschap niet bepaald beknibbelden tijdens de reis. Hun uitgavenpatroon ligt ruim boven dat van tijdgenoten. Door de bijgehouden kasboeken is ook inzichtelijk waar de florijnen naartoe gingen. Maar ook vaak niet, zo zien we in een kasboekje waarin we een aantal nogal vage financiële verantwoordingen zien staan. Zoals 'uit mijn zak verloren' of simpelweg: 'weet niet meer waar aan uitgegeven'. Ook in het kasboek De Witt staan de nodige discutabele regels, zo werd relatief veel geld uitgegeven aan het bezoeken van de 'comedianten'. Of er ook daadwerkelijk komedianten bezocht zijn is niet duidelijk al staat er natuurlijk niet bij wat verstaan werd onder de term... In mijn persoonlijke optiek kan men maar beter wat ervaring opdoen alvorens zich in het huwelijk storten, ik geloof dat dat relaties ten goede komt in vele opzichten. Ik denk dat dat 400 jaar geleden niet anders was dus hoop ik voor de mannen dat ze wat pret gemaakt hebben en dan bedoel ik niet dat ze er wat nieuwe moppen bijgeleerd hebben. Na afloop zijn er veel vragen voor Alan (Bestond er zoiets als een paspoort? (Nee), stuurden ze onderweg spullen terug naar huis? (Ja), hoe werkt de omrekensleutel voor de kasboeken (Gelukkig waren buitenlandse valuta's al omgerekend door de heren in hun aantekeningen), etc) waardoor er weinig tijd overblijft, de dagvoorzitter moet 'ingrijpen' en maakt -helaas- een eind aan de lezing van Alan.

We krijgen nog een korte introductie inzake de Google-tool en worden daarna na wat logistieke verwarring in groepjes rondgeleid in het Dordts Museum. Waarover ik hier ook nog een eindeloze verhandeling kan houden maar dat doe ik niet, ik raad je aan vooral eens zelf een bezoek te brengen, zeer de moeite waard! Op de trap worden we verwelkomd door de gebroeders op canvas aan de muur en in hun gebeeldhouwde voorkomen op een sokkel. De zonen van Dordrecht. Pa en ma De Witt kijken op ons neer vanaf de andere zijde van de trapopgang. In het midden hangt een panoramisch schilderij van het uitzicht op Dordt over de Oude Maas. Exact hetzelfde perspectief wat ik heb vanuit mijn 21e eeuwse woonplek en ik kan het niet laten om nog net voor sluitingstijd onder protest van een museummedewerker de trap op te hollen en een foto van het doek te maken om later thuis aan mijn jongens te laten zien. Tijd is zo'n relatief begrip. Ik ben me er vandaag weer zeer bewust van.

Ik besteed mijn consumptiemunt aan een rode wijn, ik ben tenslotte toch op de fiets, en ben eigenlijk voornemens kort daarna te vertrekken maar raak aan de praat met een dame over het totale gebrek aan vrouwen in de historische schilderkunst, althans de overlevering daarvan en later met haar man over de Tweede Wereldoorlog in Rotterdam. Later dan gepland spring ik rozig van de wijn op de fiets met een meer dan opgehaald hartje. Ik fiets expres iets om, langs Johans deur, en groet hem in gedachten voor ik me weer in mijn eigen tijd stort.

Oja. Ten aanzien van de naam van Johan's huispapegaai nog geen nieuws. Ik maak me er vrolijk over met Ineke Huysman van de Vereniging die mij bekent er ook al jaren nieuwsgierig naar te zijn maar ook zij heeft helaas nog geen aanknopingspunten gevonden. Wordt -hopelijk- vervolgd!

Als je geïnteresseerd bent in de Google-tool en de route van de heren raad ik je aan deze zeker eens te bekijken (<- link). Er is veel tijd en moeite in gestoken door bevlogen mensen en gewoon heel vermakelijk. En dat allemaal voor nop, nul florijnen en ook geen euro's. Dus zit je weer eens op de bank naast je lief 'verplicht' Boer zoekt Vrouw te kijken en heb je je Facebook uit? Check 'm gewoon eens!