Hoi Johan,

Het is alweer even geleden dat ik je schreef. De afgelopen tijd waren er wel vaak gebeurtenissen die ik graag met je had willen bespreken of je gewoon vertellen. Omdat ze me vaak doen denken aan jouw tijd. Politieke aangelegenheden, oorlog en vrede, hoe de mensen zijn en doen. Nou ja, wat het dus is; het leven is erg veranderd de afgelopen vier eeuwen maar in zekere zin ook weer niet.

Je was pas jarig, daar wilde ik je nog mee feliciteren, 394 jaar! Een hele tijd, Johan. Natuurlijk mocht jij er zelf maar 47 jaar bij zijn maar als je je bedenkt dat er vandaag de dag nog steeds mensen bij stil staan zegt dat wel iets over hoeveel faam jij in die 47 jaar vergaard hebt. Dus bij deze: van harte.

Verder wilde ik je eigenlijk ergens anders over spreken. Er was hier onlangs een beetje ophef over iets wat jou direct aangaat. Voor ik het aan je vertel zouden we eerst even moeten gaan zitten samen om de geschiedenis door te nemen anders mis je denk ik de context en dan doe ik het verhaal geen recht.

Het zit zo. Wij hebben jouw tijd een naam gegeven; de 'Gouden Eeuw'. Daarmee bedoelen we grofweg de gehele 17e eeuw.

Even terzijde: met wij bedoel ik het Nederlandse volk. Ik weet eigenlijk niet helemaal zeker of jij bekend bent met de term Nederland maar we zijn na een paar oorlogen, inpolderingen en wat gesteggel met de buren van 7 naar 12 provincies gegaan. De Zuidelijke Nederlanden zijn uiteindelijk voor zichzelf begonnen, daar heet het nu België maar ik geloof dat ik dat al eens verteld had. Die 12 provincies vormen nu al enige tijd samen de soevereine staat die we Nederland genoemd hebben. Bestuurlijk is er wel het een en ander veranderd, er zijn wat lagen bijgekomen, maar bepaalde principes zijn nog hetzelfde als in jouw tijd. De provincies (of gewesten in jouw tijd) zou je nog wel herkennen. Zeeland hebben we nog en de Zeeuwen zijn nog steeds wel zoals toen, op zichzelf, tegendraads en stug. En dol op hun tradities en de Oranjes hè. Zouden we Zeeland bezoeken, wat we zeker zouden doen als je je tijdmachine gevonden hebt, zou je denk ik nog best veel herkennen. Holland hebben we in tweeën gedeeld, Friesland is er ook nog en onder de rivieren hebben we nog wat land kunnen redden: Noord-Brabant en Limburg. In het oosten is ook weinig veranderd en de Utrechtse Dom staat ook nog steeds fier overeind.

Maar ik dwaal af. We hadden het over die Gouden Eeuw dus. Dat is best een hele sjieke naam natuurlijk. Wij beschouwen jouw tijd dan ook als de tijd waarin we (jullie) dit land sterk, rijk en machtig gemaakt hebben. We teren er nog op. Als ik me niet vergis liggen de kluizen onder dit land nog steeds vol met VOC goud. En dat is mooi, daar zijn we trots op. We eren de mensen uit jouw tijd te pas en te onpas. Noemde jij het vlaggenschip van de Hollandse vloot nog enigszins rebels de Zeven Provinciën, onze krijgsmacht bevaart de zeven zeeën met de De Ruyter, de Tromp en er is er zelfs eentje naar jou vernoemd (niet naar je broer maar goed, jij was dan ook wel het brein achter die sterke vloot natuurlijk). Van Rembrandt hebben we een succesvol exportproduct gemaakt, op school leert nog elk kind uitgebreid over jouw geschiedenis en die van je tijdgenoten en er zijn veel roerende en onroerende goederen die we koesteren en laten getuigen van 'onze' welvaart waar we ons het vel voor van de botten hebben gewerkt. Waar levens voor gegeven zijn en offers voor gebracht. "Onze" noeste arbeid en doorzettingsvermogen en vernuft heeft ons hier gebracht, bovenaan de economische voedselketen. Daar zijn we trots op en dat dragen we dus graag uit.

Maar zoals ik al zei; de tijden zijn ook weer wel veranderd. Veranderende tijden brengen nieuwe inzichten. In de loop van de 19e eeuw zijn we bijvoorbeeld in gaan zien, met een hoop gemor hoor, dat de slavernij niet zo'n goed idee was. Als één van de laatsten zijn we met dat lucratieve handeltje gestopt. En hadden we vroeger voornamelijk Germaans bloed, tegenwoordig bestaat onze samenleving en volk uit veel meer soorten, kleuren en afkomsten. Bijvoorbeeld uit de (voormalige!) koloniën zoals Suriname en de Antillen. Maar ook van het Afrikaanse continent waar we zo gretig arbeidskrachten als handelswaar vandaan geplukt hebben in jouw tijd. Deze mensen maken nu ook deel uit van onze samenleving en dat levert wel eens wat conflicten op met onze tradities. Er zijn veel mensen die een bittere smaak in hun mond krijgen bij de titel Gouden Eeuw, mensen van wie de voorouders verhandeld werden als waren het kratten vol exotische landbouwproducten. Die werden misbruikt en mishandeld, geketend en behandeld als ongedierte, die moesten werken voor andermans -onze- excessieve rijkdom. Dat is niks om trots op te zijn maar daar hebben we het liever niet over. Evenals vele andere mindere zaken uit jouw tijd.

Er zijn discussies, over of we wel standbeelden op moeten richten voor de mensen die hieraan meewerkten. Of we musea namen moeten geven die refereren aan die successen die ook behaald zijn over andermans ruggen, levens. Momenteel vragen we ons dus af of we jouw tijd nog wel de Gouden Eeuw moeten noemen omdat we dan misschien die mensen die daar niet zo best uitgekomen zijn tekort doen. Discussies zijn goed, die helpen ons verder en houden ons scherp. Jij weet dat als geen ander en god, kon er nog maar iemand argumenteren en debatteren als jij. Maar de discussies over dit onderwerp lopen vaak hoog op en zijn niet altijd even fraai. De kampen staan lijnrecht tegenover elkaar en niemand geeft een millimeter toe. Zaken worden uit hun verband gerukt, goede bedoelingen door het slijk gehaald, linksom of rechtsom.

Ik vind dat jammer en ik vind het ook best moeilijk om er een standpunt over in te nemen.Veel mensen zeggen "ach het was een andere tijd" en dat we alles in die context moeten blijven zien. Anderen zeggen weer dat we de mensen die er aanstoot aan nemen tekort doen. En er zijn ook heel veel mensen vooral erg boos, omdat er van alles wat hun vertrouwd is en waar ze waarde aan hechten en misschien zelfs hun identiteit aan ontlenen veranderd. Ik denk dan dat dat weer van alle tijden is. Jullie hadden ook best wel een rigoreuze beslissing genomen door de Oranjes buitenspel te zetten, of in elk geval om ze het bestuur te ontzeggen, dat stuitte ook niet overal op evenveel enthousiasme. Uiteindelijk heeft het jou en je broer zelfs de das omgedaan. Al die boze mensen die zich op lieten hitsen door een paar volksmenners die vooral hun eigen belang voor ogen hadden en daarvoor de massa misbruikten. Daarvan hebben we er nu ook genoeg hoor, mensen die schreeuwen om het hardst wat een hele grote groep boze mensen graag wil horen. En die massa stuwt zo'n schreeuwerd dan ver op tot in het centrum van de macht. Gelukkig lijkt het erop dat de meerderheid van de mensen hier nog steeds in staat is om een wat genuanceerdere kijk op de zaken te hebben en zij laten zich niet al te gek maken.

Maar toch...pas nog was ik in Den Haag, ik bezocht, niet voor de eerste keer, de kamer in de Gevangenpoort waar jij en je broer je laatste uren doorbrachten. In de kamer hangen portretten van jullie en er staat wat meubilair dat de bezoeker een idee moet geven van hoe jullie erbij zaten daar. Twee mensen in een gevangenis van roddel en vuige onzin. Die geen kant op konden omdat buiten een zevenkoppige draak stond die bloed wilde zien. Die mensen hadden als individu misschien nog wel ergens wat rede in zich maar als zo'n groep eenmaal in beweging komt dan is er geen houden meer aan. En dat beangstigt me wel eens. Later in de tijd zijn er nog vaak zulke dingen gebeurd en het is nog aan de orde van de dag. Afgelopen weekend zag ik dat de mensen die jouw correspondentie bestuderen een aardig briefje van jou aan je aanstaande hadden gevonden waarin je vertelde dat je zo naar haar verlangde. Hele gewone dingen. En laatst leerde ik, via diezelfde weg, dat jullie niet zo van rauwe haring hielden. Maar die draak daar buiten de Gevangenpoort die wilde dat helemaal niet zien, die zag in jou het vleesgeworden kwaad waar hij korte metten mee moest maken, totaal geen besef meer van zijn eigen kwaad. En dat is precies wat er vandaag de dag weer gebeurt. De draak gromt, brult, spuugt vuur, wijst maar kijkt nooit naar zichzelf.

Goud is trouwens ook niet alles. Misschien is dat de beste motivatie om de Gouden Eeuw als benaming voor jouw tijd maar gewoon te behouden.

Ik schrijf je graag een volgende keer weer! Ongetwijfeld is er dan weer genoeg te bespreken.

Groet uit de toekomst,
je overbuurvrouw.

Hoi Johan,

De laatste tijd is er een hoop te doen om jouw brieven. Je hebt er namelijk nogal veel geschreven en nog veel meer ontvangen. Dat laatste heb ik niet gecheckt maar gezien je grote netwerk en verantwoordelijkheden kan zelfs ik dat met mijn beperkte logische inzichten beredeneren. Jij was de ster waar een heel correspondentie-universum omheen bewoog. Enfin, je ster werd gedoofd (to put it mildly...), je paperassen opgeborgen en de wereld is doorgegaan. En omdat je archief netjes is beheerd hebben in de loop der tijd verschillende mensen nog wel eens een blik op jouw zielenroerselen kunnen werpen, maar zij deelden met ons -gewone mensen- vooral de politieke kwesties. Een tijdje geleden is een groepje mensen dan begonnen jouw gehele, schier oneindige brievenarchief uit te zoeken, te lezen, te documenteren, te interpreteren en te digitaliseren. Dat laatste is een beetje een lastig begrip als je uit de zeventiende eeuw komt, dat komt later misschien nog wel, voor nu moet je maar even van me aannemen dat dat digitaliseren een heel groot verschil maakt voor ons één-en-twintigste-eeuwers om jouw tijd en daarmee onze eigen tijd beter te begrijpen.

Inmiddels weet ik best een paar dingen over jou en je tijd. Dat vind ik bijzonder, zeker als ik de tastbare getuigen daarvan zie. Het proberen te reconstrueren van jouw tijd brengt mij, naast een voortdurende stroom nieuwe vragen, vaak in de verleiding om overeenkomsten te zoeken met mijn tijd. Ik wil je daarover vertellen, dat lijkt me wel zo eerlijk nu ik al zoveel van jou weet, tot aan je privé beslommeringen toe. En ja, ik zou ook heel graag af en toe een vraag aan je stellen, mag dat? Hoe dan ook, ik schrijf je. Mij staan vele manieren tot communiceren tot mijn beschikking maar schrijven, corresponderen, is wat jij deed en dus wend ik mij tot je in deze vorm.

Misschien is het goed je allereerst te vertellen dat Nederland nog steeds bestaat. Er is een hoop veranderd hoor, dat wel, maar veel ook niet. We zijn toch nog een keer ingelijfd door Frankrijk maar hebben ons daarvan los weten te maken en zijn sindsdien een soevereine staat. Het land wordt nog steeds vanuit het Binnenhof in Den Haag bestuurd en de Oranjes zijn tot op de dag van vandaag de voornaamste familie van Nederland. Geen zorg, hoewel ‘we’ goed voor ze zorgen met koninklijke poespas zoals paleizen en protocollen en ze nog wel een formele politieke functie hebben is de macht en zeggenschap die ze hebben nihil. Ik denk dat jij goed zou kunnen leven met de huidige staatsinrichting. Inmiddels telt ons land door herverdeling en inpoldering 12 in plaats van 7 provinciën en zijn de Zuidelijke Nederlanden voor zichzelf begonnen, dat noemen we nu België. Frankrijk is nog steeds....tja, Frankrijk. Weliswaar heet de leider daar nu geen koning of keizer meer, Versailles is er nog en de Fransman is nog net zo trots en/of arrogant als in jouw dagen. Het enige verschil is dat wij Frankrijk nu wel leuk vinden. Spanje is er ook nog, een stuk minder prominent wel hoor. En Engeland...nou ja, daar moeten we het later nog maar eens over hebben.

Stel hè, Johan. Stel dat je een tijdmachine zou (uit)vinden, in jouw tijd. En je zou per ongeluk of expres in mijn tijd belanden. Wat zou je vinden van mijn tijd? Van de politiek, de mensen, de welvaart, de wereld, elektriciteit, het gebrek aan rangen en standen, de wetenschap, het eten, de medische kennis, de positie van de vrouw, onze rechtspraak, God? Zou je terstond teruggaan om je dochters te halen om ze hier hun kansen te laten benutten, Wendela om haar hier de medische zorg te kunnen bieden die ze nodig had om samen met jou oud te worden (ervan uitgaande dat je maatregelen zou treffen om zelf ook wat ouder te worden)? Of zou je te druk zijn met het kennisnemen van de wiskundige vooruitgang die geboekt is in al die jaren? Zou je eerst alles willen weten over jouw eigen geschiedenis en of de daders van de moord op jou en je broer gestraft zijn? Ik moet er persoonlijk niet aan denken je te moeten vertellen dat dat laatste niet het geval is. Zeker is dat je je snel aan zou passen, je had een scherpe geest. Het zou je wel wat moeite kosten en zeker de nodige frustratie opleveren maar je zou het kunnen. Waar zou je passen in mijn tijd? Op het Binnenhof? Of op de universiteit? In de top van defensie? Of zou je een geslepen diplomaat zijn? Hoog bij het Europees Hof? De baas van de wereldbank of de leider van de VN?

Vandaag de dag is er, binnen het politiek bestel, ook iemand die de functie bekleed die vergelijkbaar is met raadpensionaris. Die functie noemen wij alleen nu de minister-president. En vaak als ik onze huidige mp zie of hoor, hij draait al een tijdje mee ook, doet hij me aan jou denken. Ik denk dat je waardering zou hebben voor zijn werkwijze en persoon. Ik weet in elk geval zeker dat hij dat wel voor jou heeft. Want we zijn je niet vergeten. We hebben straten, scholen, bruggen en pleinen naar je vernoemd. Standbeelden voor je opgericht. Daar heb je zelf niks meer aan maar ik zou je willen vertellen dat we het weten. Hoe het gegaan is en hoe onrechtvaardig het was. Dat we weten wat je betekent hebt en wat je ons nagelaten hebt. Laat ik proberen dat aan je te schrijven. Ik ben geen geleerde, ik ben maar één van de vele Nederlanders (want we zijn met veel vandaag de dag hoor!) die een klein stukje weet en probeert te begrijpen van hoe en waar we zijn en hoe dat ontstaan is.

Het is nog nooit zo lang, in de geschiedenis van dit continent, aaneengesloten vrede geweest als nu. Zeker als we het vergelijken met jouw tijd hebben we het goed. En toch zijn de tijden onrustig Johan, de ontevredenheid zwelt aan en en er broeit van alles. Het voelt niet fijn, nou ja, jij weet er alles van en hield desondanks het hoofd koel. Soms lijkt het wel of je zelfbeheersing van staal was, onwrikbaar. Maar dat kan natuurlijk niet, je was een mens en had je grenzen. Soms kwam er een kleine barst in je masker en deed je dingen waaruit we nu indirect kunnen concluderen dat je wat uit het lood was. Onze politici zijn door ons systeem iets beter beschermd maar alle onrust die er nu heerst laat ook hen niet onberoerd. De pamfletten uit jouw tijd zijn eigenlijk niet weg, ze hebben alleen een iets andere vorm, maar de inhoud verschilt niet veel. Nu goed, ik zal je de volgende keer iets proberen te vertellen over hoe de mensen hier verdeeld zijn en tegenover elkaar staan. Voor nu houd ik het hierbij, ik overval je natuurlijk met dit alles, dat begrijp ik. Misschien schrijf je terug, dat zou ik leuk vinden. Maar ook als je dat niet doet zal ik je blijven schrijven vanuit de toekomst.

Je nederige overbuurvrouw uit de 21e eeuw.

Diana