"Oranje werd groot. De Witten zijn dood."

Het is puur en ‘gelukkig’ toeval dat de Petit Tour samenvalt met de sterfdag van de gebroeders De Witt. In Dordrecht wordt een bescheiden maar welgemeende herdenking georganiseerd door Ben Corino bij het bekende standbeeld van de mannen. Daar zijn we natuurlijk bij. Met een handjevol overige toeschouwers en wat toevallige voorbijgangers die even stilhouden om te kijken waar alle commotie om is. En de achterbuurman van het beeld die nog vurig proclameert over de verdwenen klimop achter het beeld en dat die toch vooral weer terug moet en ook mag wat hem betreft. De herdenking staat natuurlijk in het teken van de moord op de heren maar ook op wat met name Johan betekend heeft voor Nederland. Zijn vermogen om bruggen te slaan tussen partijen die tegenover elkaar staan, hoe hij dankzij zijn visie en met behulp van zijn wiskundig inzicht de zeevloot zelfs zo ver bracht dat Engeland op de knieën moest voor de ‘kleine’ eigenwijze Republiek die Nederland was destijds. Hoe hij welvaart bracht en vrede voor de inwoners van die Republiek en het hoofd bood aan ingewikkelde binnen- en buitenlandse kwesties. Het is mooi om getuige te zijn van dat wat gezegd wordt door doodgewone burgers, de wethouder, Maarten van Rossem (telefonisch) en in de muziek die vertolkt wordt door de zangeres met Betty Boop op haar kuit getatoeëerd. De herdenking is een officieus burgerinitiatief waarvoor geen vergunning is aangevraagd. “Maar”, merkt Ben droogjes op, “in 1672 was ook voor bepaalde gebeurtenissen geen vergunning aangevraagd.” Het openbare leven om ons heen gaat dus gewoon door. Tussen de toeschouwers en de bronzen gebroeders De Witt is een drukke weg. Tijdens de gehele herdenking passeren een aantal lijnbussen, een pizzabezorger, een zwik auto’s en evenzoveel fietsers die snel doortrappen om niet al teveel in het middelpunt van de belangstelling te staan zo midden in de plechtigheid. Zouden er ook voorbijgangers geweest zijn op het moment dat Johan en Cornelis afgeslacht werden? En wat zouden ze gedacht hebben op dat moment? Voor je kijken doorlopen? Of zouden er enkele ramptoeristen zijn blijven hangen? Zouden er veel filmpjes van verschenen zijn was het in deze tijd gebeurd? De paralellen zijn snel gelegd.

Over de manier waarop op de mannen De Witt aan hun einde zijn gekomen houd ik het zo kort mogelijk. Een woeste, door prins Willem III opgehitste menigte zag zijn kans schoon terwijl Johan op bezoek was bij zijn broer die dan al gevangen zit in de Gevangenpoort. De Prins is niet tevreden met zijn positie binnen het politieke bestel en is, geholpen door even zo ontevreden buitenlandse ‘politici’, achter de rug van jdw (op dat moment raadpensionaris oftewel president van de Republiek) om bezig met het smeden van een complot om dat te veranderen. Op 20 augustus worden de heren worden door de mensenmassa (onder wie goede bekenden van Johan en Cornelis) overmeesterd in de Gevangenpoort en een aantal van hen oefent zoveel geweld uit dat ze (vermoedelijk) het leven al snel laten, gelukkig want daarna was de bloeddorst van het ‘gepeupel’, zoals deze groep mensen genoemd wordt, nog niet gelest. De heren worden naakt en ondersteboven aan ‘de wip’ opgehangen. Een paal die vlakbij de Gevangenpoort stond op een plek die het Groene Zoodje genoemd werd. Op het Groene Zoodje werden vonnissen voltrokken en daar kon het bloed makkelijk wegvloeien door de verhoogde ligging en de zachte ondergrond. Hun lichamen worden vreselijk toegetakeld en ontdaan van zo ongeveer alles, denk organen, vingers, etc. Elke vorm van respect voor het leven vloeit op het Groene Zoodje kennelijk ook makkelijk weg. Volgens de overlevering wordt een dode kat aan de voet van de wip gelegd om het plaatje (op humoristische? sarcastische? machtswellustige? wijze) te complementeren. Kortom, een horrorscenario waar Quinten Tarantino wellicht eerst nog een nachtje over zou slapen alvorens het in zijn film op te nemen.

Als de nacht aanbreekt is de menigte afgedropen. Zouden ze de handen gewassen hebben en naast moeder de vrouw in bed gekropen zijn? De met bloed doordrenkte kledingstukken bij de achterdeur uitgetrokken hebben? Zouden ze zijn gaan slapen in de stellige overtuiging dat dat wat ze gedaan hadden het juiste was? Godvrezend en wel. Zich baserend op....wat eigenlijk? Praatjes, geruchten, meningen, onjuistheden. Is er eigenlijk iets veranderd in 346 jaar? Ik kan er zelf niet te lang over nadenken, hoewel ik wat eelt op mijn ziel heb raken mijn gedachten snel in een verwarrende draaikolk waar geen ruimte meer is voor logica en ratio.

Johan had vijf kinderen die geen moeder meer hadden (acht maar drie kinderen overleden jong). Zijn vrouw Wendela overleed enkele jaren voor 1672. De kinderen werden al deels opgevoed door zijn schoonfamilie die het huis in Den Haag naast Johan betrokken had. Met zijn oudste dochter Anna had hij een goede band getuige de levendige correspondentie tussen de twee die bewaard is gebleven. Als ik het goed heb was zij 17 jaar toen haar vader afgeslacht werd. Mijn eigen kinderen zijn onlangs hun vader verloren en hoewel de tijden verschillen is de vergelijking snel getrokken. Ik denk dus ook aan Anna en hoe dit haar verdere leven beïnvloed heeft. En hoe zij vast niet naar een speltherapeut kon op kosten van de verzekering om daarmee om te leren gaan. Ik ben voornemens nog meer te weten te komen over de kinderen van Johan.

Vader Jabob de Witt overleefde zijn jongens. Twee jaar. Twee jaar nog zeulde hij de last met zich mee van wat er gebeurd was met zijn zoons, hoe en waarom. In de nacht van 20 op 21 augustus 1672 haalt hij, samen met een meid (?), de lijken van zijn beide zoons van de wip en gaat als de wiedeweerga op zoek naar een waardige begraafplaats voor de mannen. Ik heb gezocht online naar de laatste rustplaats van Johan en Cornelis maar stuitte op onduidelijkheden en vraagstukken. Voor zover ik begrijp zijn de heren in de Nieuwe Kerk in Den Haag begraven. Echter anoniem, om te voorkomen dat een nieuwe golf van woede en oproer zich over de broers, zelfs al liggen zij al in hun graf, uitstort. Later in de PT zal ik op zoek gaan naar deze plek.

Gisteren stonden we stil bij de sterfdag van Johan. Hoewel het woord feitelijk juist is vind ik sterfdag geen goed woord voor deze dag. Ik zou hem eerder de moorddag noemen. Ik probeer zo goed en zo kwaad als dat gaat om nu deze geschiedenis met objectiviteit te benaderen. Maar wordt daarbij gehinderd door:

1. Een veranderende kijk op de koninklijke familie.
2. Mijn hedendaagse politieke en sociale omgeving.
3. De bril die gekleurd is door 39 jaar rond te lopen op een bepaalde plek in de wereld, in het gezelschap van mensen die ik voor kortere of langere tijd ken(de), in een zekere tijd.
4. Het onvermogen om een mening en beeld te vormen welke gebaseerd is op een complete beargumentatie (is dat uberhaupt mogelijk?).

Rest de vraag: ben ik niet precies hetzelfde als de mensen die, gehinderd door ongeveer hetzelfde als ik, Johan en Cornelis de Witt ombrachten? Wat ons scheidt is dat ik vrij zeker ben van het feit dat ik niet in staat ben om zo’n daad te plegen. Maar verder?

Vandaag nemen we een stapje terug in de tijd naar 1650 en vertrekken we, wederom over het water, van Dordrecht naar Gorinchem. Daar bezoeken we later Slot Loevestein.